ýer

1) Öz okunyň we Günüň daşynda aýlanýan, Günden kiçi üçünji planeta.

∙ Merkuriý, Wenera, Ýer planetalary Günüň töwereginde aýlanýarlar. («Fizika Kursy»)

∙ , Ýere, göge erk edip-de soraýas, Taryhda gyzykly döwr etdi kanun. (N. Pomma, Saýlanan eserler)

2) Suwly giňişlikleriň, deňziň tersine gurulyk, gury giňişlik.

∙ Ýere bakandan ýer gorkar. (Nakyl)

∙ Ýer doýman, är doýmaz. (Nakyl)

∙ Ýer gaty bolsa, öküz öküzden görer. (Nakyl)

∙ Ýer ala, ýurt ala. (Nakyl)

∙ Ýerden tapsaň, sanap al. (Nakyl)

∙ Ýer görki suw bolar, suw görki -- guw. (Nakyl)

3) Biziň planetamyzyň gabygynyň üstki gaty, toprak.

∙ Eziz sesini çykarman, dyrnagy bilen ýer dyrmady. (B. Kerbabaýew, Aýgytly ädim)

∙ Bu ýerde ýüz gektardan gowrak ýer bize boýun egýär. («Bahar»)

4) Ýurt, ülke, döwlet.

∙ Onuň bir daban ýeri üçin men janymy bermäge häzir. (B. Kerbabaýew, Aýgytly ädim)

5) Biriniň eýeçiliginde, garamagynda bolan peýdalanylýan territoriýa.

∙ Derýa mawy lenta ýaly uzalyp, Owgan ýeri bilen arany bölýär. (A. Haýydow, Gök asman)

6) Orun, jaý.

∙ Özleriniň ulaglaryny ýoldan sowmaga ýer gözleýärler. (A. Gowşudow, Köpetdagyň eteginde)

∙ Ýaşuly professor öz ýaşyna mahsus bolmadyk çakganlyk bilen ýerinden turdy. («Sowet edebiýaty» žurnaly)

7) Biri ýa-da bir zat eýelän, biri ýa-da bir zat bar bolan boşluk, daş-töwerek, giden giňişlik, uçastok.

∙ Bu nähili oňat jaý, oňaýly ýer! (B. Kerbabaýew, Aýsoltan)

∙ Ol ýerde ýazlyk bugdaýdan başga düme künji, nohut we gawun-garpyz ýaly ekinler-de emele gelýärdi. (A. Gowşudow, Mähri-Wepa)

8) Ýatmak üçin ýorgan-düşek ýazylan orun.

∙ Gelniniň öz ýerini gaýyn enesi bilen çagalaryň arasynda salanyny gördüm. (M. Ibrahimow, Ol gün geler)

8) Gulluk wezipesi, kär.

∙ Ol gowy ýerde işleýär.

9) Wagt, pursat.

∙ Han küýli janyny emgemeli ýerinde tapylmaýardy. (A. Durdyýew, Han küýli)

10) Bir zadyň galdyran yzy.

∙ Elimiň oda bişen ýeri bildirip dur.

11) Çat, haryt tabşyrylyp gaýdylyp durlan öý, alyjy.

12) Göçme manyda Nesil, maşgala.

∙ Ol gyz gowy ýeriň maşgalasy ekeni.

◊ gözi ýer görmezlik — seret göz

◊ sözüň ýer tutmazlyk — seret söz

◊ ýan ýer — Suw durmaýan ýapaşak ýer.

◊ ýatan ýeri ýagty bolsun — Ölen adama hormat goýlup aýdylýan söz düzümi.

◊ ýer çeken — Birine käýelende aýdylýan gargyş.

∙ Ýaramy gozgama, ýer çeken! (B. Kerbabaýew, Aýgytly ädim)

◊ ýer depip oturmak — Diýeniňi etdirjek bolup, hötjetlik etmek, öz diýeniňi tutmak.

◊ ýer garbamak — Ýere ýüzin ýykylmak, serilmek.

◊ ýer hopmak — Ýer ýuwutmak, ýer çekmek, ýitirim bolmak, ýok bolup gitmek.

◊ ýer sermenmek — Janygyp bir zat gözlemek.

∙ Ýitiren zadyňy gözläp ýer sermenmek.

◊ ýer ýanaşygy bolmak — Bile bir ýerde ekin ekmek.

◊ ýer ýarylmady, men girmedim — Erbet utandym; utanjymdan girere deşik tapmadym.

◊ ýere dulanmak — Ölmek.

∙ Şeýle ýüz bilen ýaşandan, abraý bilen ýere dulanan ýagşy. (B. Kerbabaýew, Aýgytly ädim)

◊ ýere girmek

1) Ýok bolmak, ölmek.

2) Bir zat üçin gaty utanmak, utançly bolmak.

◊ ýere gurt düşen ýaly — Çakdanaşa köp, örän köp, mygyldy (adam barada).

∙ Her erde hereket ýere gurt düşen ýaly. (A. Kekilow, Saýlanan eserler)

◊ ýere sokmak — Ýok etmek.

∙ Duşmanlary ýere sokdum, Çekinmedim hiç bir zatdan. (Ata Salyh, Saýlanan eserler)

◊ ýere ýazmak — Ýüzin ýykmak, urup ýykmak.

◊ ýeri duşmak — Mynasyp ýigide durmuşa çykmak (aýal maşgala hakda).

∙ Öz maşgalasynyň ýeriniň duşjagyny göz öňünde tutýandyr. («Sowet edebiýaty» žurnaly)

◊ ýeri gelmek — Çemi gelmek, wagty gelmek.

∙ Ýeri gelende, bizem bir gezek oňa güleli ahyry! (B. Kerbabaýew, Aýgytly ädim)

◊ ýeriň pesi bilen — Ýuwaşlyk bilen, hiç kime görünmän.

◊ ýeriň tanapyny külterlemek — Çalt ýöremek, çalt ýöräp gitmek.

∙ Gyrat ýeriň tanapyny külterleýär. («Görogly» eposy)

◊ ýeriň teýinde ýylan gäwüşese bilmek — seret gäwüşemek